Kawa – bohater, wybawca czy umilacz poranka?

Kilka słów dla pacjentów z dolegliwościami żołądkowymi, jelitowymi, insulinoopornością i cukrzycą.

W gabinecie, podczas wywiadu pytam o ilość wypijanej przez pacjenta kawy. Staram się także nakłonić tym samym do refleksji nad pytaniem czy kawa służy jako konieczność doładowania w ciągu dnia, przyjemny rytuał, przyzwyczajenie, a może uzależnienie?

Zachęcam także Ciebie do udzielenia sobie odpowiedzi na to pytanie. Kawa jest jednym z najpopularniejszych napojów na świecie. Uwielbiamy ją między innymi za smak, aromat i stymulujące działanie na centralny układ nerwowy [1]. 

Jeśli jednak filiżanka kawy to pierwsza rzecz, po którą sięgasz po przebudzeniu, zachęcam Cię do przeczytania artykułu, w którym dowiesz się czy właściwie picie kawy na czczo jest zdrowe?

Nie tylko kofeina

Kawa zawiera wiele związków chemicznych. Szczegółowy profil zawartych w niej substancji zależy od odmiany kawy, sposobu jej palenia i przetwarzania. Kofeina jest najbardziej znanym i najczęściej badanym składnikiem kawy. Dodatkowo kawa jest bogata w witaminę B3, magnez, potas oraz polifenole, takie jak kwasy chlorogenowe [1]. Wbrew dawnym przekonaniom kawa może stanowić źródło magnezu, nie jest powodem jego “wypłukiwania” jak wciąż utrzymuje wiele osób wbrew doniesieniom nauki.

Korzyści zdrowotne

Regularne spożywanie kawy w umiarkowanej ilości 3-5 filiżanek dziennie (400 mg kofeiny) może zmniejszyć ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2, chorobę Alzheimera, Parkinsona czy choroby sercowo-naczyniowe. 

Kobiety w ciąży i w czasie laktacji powinny ograniczyć dzienne spożycie kofeiny do 200 mg [2].

Ale co na to żołądek?

Badania naukowe niosą za sobą sprzeczne doniesienia. Najtrafniejszym wnioskiem będzie zatem Twoja ocena samopoczucia układu pokarmowego po wypiciu czarnej kawy na czczo. Czy czujesz nasilające się pieczenie w przełyku, kłucie nadbrzusza?

Kofeina obecna w kawie uważana jest za czynnik wywołujący objawy u osób z chorobą refluksową przełyku (GERD). W jednym z badań wykazano, że spożywanie kawy na czczo przez osoby zdrowe, jak i osoby z GERD powodowało znaczne obniżenie ciśnienia w dolnym zwieraczu przełyku. To może powodować cofanie treści pokarmowej i charakterystyczne uczucie podrażnienia przełyku. Jednak inne doniesienia nie potwierdziły tych wyników [4]. Zatem można podejrzewać, że związek między objawami żołądkowo-jelitowymi, a spożyciem kawy zależy od cech osobniczych i indywidualnej wrażliwości na kofeinę [5].

Jeśli odczuwasz dolegliwości – kawa na czczo nie jest dla Ciebie. Jeśli zaś Twój układ pokarmowy działa bez zarzutu to najprawdopodobniej taki rytuał nie będzie dla Ciebie szkodliwy. Nie wiesz jak działa na Ciebie kawa? Spróbuj ją odstawić na kilka dni i oceń swoje samopoczucie.

Być może ten pierwszy argument o odstawieniu kawy w dolegliwościach nie jest wystarczająco przekonywujący dla Ciebie, a Ty, mimo wszystko nie jesteś w stanie zrezygnować z picia kawy na czczo. Wtedy polecam Ci co najmniej włączyć kleik z siemienia lnianego rano, aby wyściełać nieco śluzówkę i przygotować ją lepiej do porannego rytuału.

Czy dla żołądka istnieje różnica między wypiciem czarnej kawy na czczo przed śniadaniem i po posiłku?

Wśród osób z GERD (refluks) objętych badaniem nie zauważono istotnych różnic w częstości czy nasileniu objawów choroby refluksowej między kawami spożytymi na czczo i po posiłku [6]. Jednak pamiętaj, że mówimy tutaj o dolegliwościach dyspeptycznych i czarnej kawie. Inaczej należy rozpatrywać picie kawy z mlekiem, kawy z cukrem, kawy z cukrem i mlekiem, a także korelacji picia kawy z poziomem energetyczności w ciągu dnia.

Nie tylko układ pokarmowy –  cukrzycy i insulinooporni

Kawa wypita na czczo może być traktowana jako wybawienie po nieprzespanej nocy, czy niewystarczającej ilości snu. W jednym z badań zauważono jednak, że spożycie kawy na czczo po przerywanym co godzinę śnie prowadziło do zaburzeń glikemii [7].

Nie tylko gdy jesteśmy niewyspani. Choć powyższe badanie dotyczyły kawy czarnej to należy zwrócić uwagę jeszcze na jeden aspekt. 

Również gdy nasz sen przebiega bez zakłóceń kawa z mlekiem wypijana na czczo będzie niestety stosunkowo wysoko wybijać stężenie glukozy we krwi tym samym niekorzystnie wpływając na insulinowrażliwość i ogólną tolerancję glukozy organizmu.

Jeśli więc cierpisz na zaburzenia gospodarki węglowodanowej lub nie chcesz zwiększać ryzyka ich wystąpienia lepiej zacznij dzień od śniadania i dołącz do niego kawę. Na pewno nie zastępuj kawą z mlekiem posiłku, który później poprzez powodowany przez kawę zmniejszony apetyt zostanie odsunięty w czasie…

Picie czarnej kawy pomiędzy posiłkami będzie bezpiecznym rozwiązaniem. Jeśli zaś nie możesz odmówić sobie wypicia kawy z mlekiem najlepiej wypić ją bezpośrednio po posiłku. Pamiętaj jednak, że kawa wypijana do każdego posiłku może upośledzać wchłanianie żelaza. Jest to cenna uwaga dla osób borykających się z anemią.

Podsumowanie – jak to w końcu?

Zrób analizę swojego przypadku. Co jest dla powodem picia kawy? Co jest Twoim priorytetem w kontekście zdrowia? W jakiej kondycji są Twoje jelita i żołądek? Czy poziom energii w ciągu dnia jest satysfakcjonujący? Na tej podstawie podejmij decyzję. 

Kawa to popularny napój zawierający wiele cennych składników jak magnez, potas czy witamina B3. Ponadto, kawa wykazuje korzyści zdrowotne zmniejszające ryzyko rozwoju niektórych chorób, np. cukrzycy typu 2. W świetle obecnej wiedzy nie ma wystarczających dowodów dokładnie wskazujących czy picie kawy na czczo jest prawidłowe czy nie. Wyniki badań są niejednoznaczne i jedne wskazują, że spożywanie kawy na pusty żołądek może powodować objawy dyspeptyczne, podczas gdy inne badania nie potwierdzają tego wniosku. Wydaje się, że istotnym czynnikiem w odczuwaniu zaburzeń w obrębie przewodu pokarmowego jest indywidualna wrażliwość na kofeinę i cechy osobnicze.

Bez wątpienia jednak dla Twojego zdrowia metabolicznego kawę z mlekiem na czczo warto zastąpić pożywnym i zbilansowanym śniadaniem.

1. Nieber, K. (2017). The Impact of Coffee on Health. In Planta Medica (Vol. 83, Issue 16). https://doi.org/10.1055/s-0043-115007
2. Gökcen, B. B., & Şanlier, N. (2019). Coffee consumption and disease correlations. In Critical Reviews in Food Science and Nutrition (Vol. 59, Issue 2). https://doi.org/10.1080/10408398.2017.1369391
3. Syamimi, W. K. Z., Wan, P. L. S., Mohd, E., Norhaizan, & Su Peng, L. (2019). Coffee and Gastrointestinal Health: A Review. In Malaysian Journal of Medicine and Health Sciences (Vol. 15, Issue SP1).
4. Castillo, R., Otero, W., & Trespalacios, A. (2015). Evidence based review of the impact of treatments of gastroesophageal reflux disease. Revista Colombiana de Gastroenterologia, 30(4). https://doi.org/10.22516/25007440.7
5. Papakonstantinou, E., Kechribari, I., Sotirakoglou, K., Tarantilis, P., Gourdomichali, T., Michas, G., Kravvariti, V., Voumvourakis, K., & Zampelas, A. (2016). Acute effects of coffee consumption on self-reported gastrointestinal symptoms, blood pressure and stress indices in healthy individuals. Nutrition Journal, 15(1). https://doi.org/10.1186/s12937-016-0146-0
6. DiBaise, J. K. (2003). A randomized, double-blind comparison of two different coffee-roasting processes on development of heartburn and dyspepsia in coffee-sensitive individuals. Digestive Diseases and Sciences, 48(4). https://doi.org/10.1023/A:10228600198527.
7. Smith, H. A., Hengist, A., Thomas, J., Walhin, J. P., Heath, P., Perkin, O., Chen, Y. C., Gonzalez, J. T., & Betts, J. A. (2020). Glucose control upon waking is unaffected by hourly sleep fragmentation during the night, but is impaired by morning caffeinated coffee. British Journal of Nutrition, 124(10). https://doi.org/10.1017/S0007114520001865